Tematem niniejszego artykułu jest działalność konkurencyjna pracownika wobec pracodawcy. Przedstawione zostanie, co jest rozumiane pod takimi terminami jak: zakaz konkurencji, działalność konkurencyjna oraz jak do tego problemu podchodzą dorośli Polacy. Badanie przeprowadzono na panelu internetowym za pomocą ankiety internetowej w dniach 11-12 maja 2017 r. W ankiecie wzięło udział 459 osób, z czego 80% respondentów przyznało, że kiedykolwiek pracowało na umowę o pracę, 59% na umowę zlecenie i 34% na umowę o dzieło. Zapytano o ich wiedzę w zakresie wybranych aspektów umowy o zakazie konkurencji. Mając świadomość różnic i problemów wynikających ze stosowania pracowniczego zakazu konkurencji w umowach o pracę i umowach cywilnoprawnych, nie uznano za zasadne rozdzielania ich w narzędziu badawczym.

Według art. 101¹ § 1 Kodeksu pracy: „w zakresie określonym w odrębnej umowie, pracownik nie może prowadzić działalności konkurencyjnej wobec pracodawcy ani też świadczyć pracy w ramach stosunku pracy lub na innej podstawie na rzecz podmiotu prowadzącego taką działalność (zakaz konkurencji)”. O ile jednak Kodeks pracy określa, czym jest pracowniczy zakaz konkurencji, to w prawie pracy brakuje normatywnej definicji działalności konkurencyjnej. Określając zakres zakazu konkurencji można posłużyć się zasadą dbałości o dobro pracodawcy, czyli uznaniem za działalność konkurencyjną działań szkodzących interesom pracodawcy (por. Słowińska 2016: 16).

Kodeks pracy wspomina o dwóch zakazach konkurencji, tzn. w czasie trwania stosunku pracy i po jego ustaniu (por. Piotrowski 2015: 186). Chociaż nie zostało w nim podane rozumienie działalności konkurencyjnej, to w tym obszarze występują dwa rodzaje poglądów (tamże: 188-189): (1) węższe, mówiące o tym, że działalność konkurencyjna dotyczy tylko pracodawców, którzy są przedsiębiorcami i (2) szersze, według którego działalność konkurencyjna może zagrażać również pracodawcom, którzy nie są przedsiębiorcami. Dominuje ten drugi pogląd. Zaznaczyć należy, że pracodawca nie odczuwa problemu konkurowania z pracownikami (są to relacje o charakterze wewnątrzorganizacyjnym), a dopiero w relacji z innymi podmiotami. Konkurować (rywalizować) można o kontrahentów (odbiorców, dostawców) lub o określone dobra (dotacje, pożyczki, granty, ruchomości i nieruchomości, nagrody, kredyty).

Działalność konkurencyjna nie została zdefiniowana przez ustawodawcę. Strony umowy mają pozostawioną swobodę w dookreśleniu przedmiotu zakresu zakazu. W literaturze przedmiotu przyjmuje się, że najszersze granice zakazu konkurencji wyznaczane są przez rzeczywisty, a nie potencjalny zakres działalności pracodawcy. Pracownik i pracodawca mają prawo określenia zakresu podmiotowego, przedmiotowego, czasowego i terytorialnego zakazu konkurencji, uwzględniając przedmiot działalności pracodawcy (por. Bogdzio 2015: 138).

Ze zdefiniowaniem, czym jest działalność konkurencyjna pracownika wobec pracodawcy mieli problem również respondenci. Na pytania otwarte „Czy potrafiłby (potrafiłaby) Pan(i) określić, na czym polega działalność konkurencyjna pracownika wobec pracodawcy?” wielu z nich nie potrafiło udzielić odpowiedzi. Padały także odpowiedzi nie związane z tematem, tzn. że pracownik konkurencyjny to fachowiec, wiele potrafi i jest rozchwytywany na rynku pracy. Stanowiło one jednak niewielki odsetek.

Respondenci odpowiadając na to pytanie, koncentrowali się na kilku aspektach. Według nich działalność konkurencyjna pracownika wobec pracodawcy, polega na:

• prowadzeniu przez pracownika działalności zagrażającej pracodawcy, szkodzącej mu;
• wykorzystywaniu zasobów sprzętowych i/lub materiałowych pracodawcy dla realizacji prywatnego zlecenia wykonywanego w godzinach pracy etatowej na rzecz innego podmiotu, który jest konkurentem rynkowym pracodawcy;
• wykorzystywaniu know-how będącego własnością pracodawcy dla realizacji zlecenia/umowy o dzieło wykonywanej dla innego pracodawcy;
• założeniu własnej, konkurencyjnej firmy i przejęciu klientów;
• podbieraniu indywidualnych zleceń skierowanych bezpośrednio do pracodawcy i wykonanie ich z jego pominięciem; sprzedaż towarów poza firmą; dorabianie „na boku”;
• wykonywaniu takiej samej pracy na rzecz innego pracodawcy;
• nie zachowaniu tajemnicy firmy;
• przejściu do konkurencyjnej firmy.

Najczęściej przez „zakaz konkurencji” jest rozumiany przez respondentów:

• zakaz konkurowania z pracodawcą;
• lojalność i uczciwość wobec pracodawcy;
• zakaz prowadzenia własnej działalności, zagrażającej pracodawcy w oparciu o bazy klientów pozyskane od pracodawcy;
• zakaz pracy na rzecz innego podmiotu, który prowadzi działalność konkurencyjną wobec pracodawca;
• zakaz przekazywania informacji i danych firmy, zachowanie tajemnicy służbowej;
• zakaz pracy „po godzinach” na swój rachunek;
• zakaz pracy na drugim etacie w podobnej firmie.

Bibliografia

1. Bogdzio, Robert. 2015. Zakaz konkurencji i tajemnica przedsiębiorstwa w prawie pracy. Poznań: Softpress.
2. Derlacz-Wawrowska, Marta. 2016. Czy bezpłatny zakaz konkurencji jest wiążący? „Prawo Europejskie w Praktyce” nr 12, s. 34-35.
3. Kopaliński, Władysław. 1994. Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych. Warszawa: Wiedza Powszechna.
4. Piotrowski, Mariusz. 2015. Zakaz konkurencji po ustaniu stosunku pracy: zasadnicze kwestie w świetle orzecznictwa i poglądów doktryny. „Studia Oeconomica Posnaniensia” vol. 3, nr 3 (2015), s. 185-197.
5. Słowińska, Anna M. 2016. Zakaz konkurencji w umowach cywilnoprawnych i umowach o pracę. Gdańsk: ODDK Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością Sp.k.
6. Słownik języka polskiego, http://sjp.pwn.pl 13.05.2017.
7. Topolska, Karolina, Urszula Mirowska-Łoskot i Magdalena Zwolińska. 2016. Firmy forsują zakaz konkurencji: to dla nich pokusa, ale i pułapka. „Dziennik Gazeta Prawna” nr 233, s. C11-C18.